TÜRKMENISTAN — BMG: AZYK HOWPSUZLYGY ULGAMYNDA HYZMATDAŞLYK

Häzirki zaman şertlerinde ählumumy parahatçylygy we dostlugy, şol sanda azyk howpsuzlygy ulgamynda hyzmatdaşlygy berkitmek hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň daşary syýasy strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň hatarynda kesgitlenendir. Bitarap Watanymyz döwletara derejede, şeýle hem abraýly halkara guramalaryň çäklerinde giň we netijeli hyzmatdaşlyga ygrarlydygyny iş ýüzünde tassyklaýar.

Türkmenistan BMG we onuň ugurdaş düzümleri bilen strategik hyzmatdaşlyga aýratyn ähmiýet bermek bilen, sebit we ählumumy gün tertibiniň möhüm meseleleriniň sazlaşykly çözgütlerini işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşýar. Bu möhüm wezipeleri durmuşa geçirmekde ýurdumyzyň öňe sürýän anyk başlangyçlary häzirki döwrüň ýagdaýlaryndan ugur alyp, uzak möhletli geljek üçin köpugurly halkara gatnaşyklary mundan beýläk-de ösdürmäge gönükdirilendir.

Şu ýyl BMG-niň Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynda Türkmenistan BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasy, Bütindünýä azyk maksatnamasy, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy, BMG-niň Çagalar gaznasy bilen hyzmatdaşlykda azyk howpsuzlygy boýunça iri halkara forumy geçirmek baradaky teklibi öňe sürer. Bu barada 28-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde hasabat berildi.

Obasenagat toplumynyň ähli kuwwatlyklaryndan doly derejede peýdalanmak, önüm öndürijilere goldaw bermek, azyk bolçulygyny üpjün etmek, ýokary hilli önümleriň önümçiligini artdyrmak, halkymyzyň durmuş derejesini ýokarlandyrmak boýunça toplumlaýyn çäreleri öz içine alýan düýpli özgertmeleri amala aşyrmakda ýurdumyzyň oňyn tejribesiniň bardygyny bellemek gerek.

Ýurdumyzda azyk bolçulygyny döretmek maksady bilen, degişli ugurda iň gowy dünýä tejribesiniň öwrenilmegine we ornaşdyrylmagyna, şeýle hem Birleşen Milletler Guramasy hem-de onuň ýöriteleşdirilen edaralary bilen netijeli hyzmatdaşlyga aýratyn üns berilýär.

Türkmenistanyň BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasy (FAO) bilen obasenagat toplumyny durnukly ösdürmek, azyk howpsuzlygyny üpjün etmek we daşky gurşawy goramak ýaly ulgamlarda hyzmatdaşlygy ösdürilýär. Gurama oba hojalygyny daşky gurşawyň täsirlerine uýgunlaşan usullar esasynda ösdürmekden azyk önümleriniň howpsuzlygyny üpjün etmek ulgamyny kämilleşdirmäge çenli Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde Türkmenistanyň ähli tagallalaryny işjeň goldaýar.

2015-nji ýylda ýurdumyzyň üçünji müňýyllygyň ösüş maksatlarynyň biri bolan azyk howpsuzlygyny üpjün etmek babatda gazananlary üçin Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we oba hojalyk guramasynyň ýörite sylagyna mynasyp bolandygyny bellemelidiris.

Ýurdumyzda azyk ulgamynda sebitleýin hem-de halkara hyzmatdaşlygy höweslendirmäge gönükdirilen dürli çäreleriň geçirilmegi Türkmenistanyň BMG we onuň ýöriteleşdirilen edaralary, şol sanda Azyk we oba hojalyk guramasy bilen ýakyn gatnaşyklaryň netijesidir. Munuň şeýledigine ýer kadastry boýunça tehniki hyzmatdaşlygyň maksatnamasynyň bilelikde işlenip düzülen taslamasy hem şaýatlyk edýär. Ol ýerleriň ulanylyşynda esaslandyrylan çözgütleri kabul etmäge, durnukly usullary ornaşdyrmaga we gyzyklanma bildirýän ähli taraplara ýer serişdelerine deň elýeterliligi üpjün etmäge mümkinçilik berer.

Haçanda azyk howpsuzlygy we iýmit üpjünçiligi barada gürrüň edilende, häzirki wagtda howanyň üýtgemegi dünýäde iň üns berilmeli meseleleriň biri bolmagynda galýar. Howanyň üýtgemegine durnuklylyk, onuň täsirlerini peseltmek we uýgunlaşmak boýunça çäreler bu hadysanyň azyk howpsuzlygyna, ekoulgama ýetirýän ýaramaz täsirlerini azaltmaga şert döredýär. Şunda halkara hyzmatdaşlyk sebit hem-de ählumumy azyk we daşky gurşaw meselelerini çözmekde möhüm binýat bolup durýar.

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň ählumumy azyk meselelerini çözmek boýunça tiz we netijeli çäreleri durmuşa geçirmäge çagyrýan ýurtlaryň biri hökmünde degişli ugurda duşuşyklary, maslahatlary hem-de beýleki çäreleri geçirýändigini bellemek gerek.

Şu ýylyň 16-njy ýanwarynda Daşary işler ministrliginde Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky gurşaw boýunça maksatnamasynyň (UNEP) Ýerine ýetiriji direktory Inger Andersen bilen sanly ulgam arkaly geçirilen duşuşykda Türkmenistanyň hem-de BMG-niň degişli düzüminiň arasyndaky köpýyllyk hyzmatdaşlygyň netijeli häsiýeti bellenildi. Taraplar Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmegiň maksadalaýyk boljakdygyny bellemek bilen, daşky gurşawy goramak, howanyň üýtgemegi, ekologiýa we tebigy baýlyklardan rejeli peýdalanmak ulgamlarynda hyzmatdaşlygyň esasy ugurlaryny, geljegini ara alyp maslahatlaşdylar.

Ýurdumyzda azyk howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, howanyň üýtgemegi baradaky Milli strategiýanyň hem-de Milli tokaý maksatnamasynyň çäklerinde degişli çäreler durmuşa geçirilýär. Oba hojalyk önümçiligini howa şertlerine uýgunlaşdyrmak boýunça toplumlaýyn işler ýerine ýetirilýär. Durmuşa geçirilýän giň möçberli özgertmelerde ýer we suw serişdeleriniň rejeli peýdalanylmagyna, ekologik ugra uly ähmiýet berilýär.

Türkmenistan bu ugurdaky halkara tagallalary goldamak bilen, bu wezipeleri çözmek üçin geljegi nazarlaýan deňeçer çözgütleri işläp taýýarlamakda başlangyçly orny eýeleýär. 13 — 15-nji fewralda Birleşen Arap Emirlikleriniň Dubaý şäherinde geçirilen Bütindünýä hökümet sammitiniň çäklerinde türkmen wekiliýetiniň agzalarynyň BAE-niň Ministrler Kabinetiniň işleri boýunça ministri, Bütindünýä Söwda Guramasynyň Baş direktory, Wýetnamyň daşary işler ministriniň orunbasary bilen duşuşyklary geçirildi. Gepleşiklerde dünýä derejesinde Durnukly ösüş maksatlarynyň wezipelerini amala aşyrmakda, hususan-da, howanyň üýtgemegi bilen bagly meselelerde döwletleriň we halkara guramalaryň tagallalaryny birleşdirmegiň zerurdygy bellenildi.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen, Türkmenistanyň Hökümetiniň hem-de BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasynyň (FAO), BMG-niň ýurdumyzdaky Hemişelik utgaşdyryjysynyň wekilhanasynyň goldaw bermeginde 9-njy martda Aşgabatda geçirilen “Howanyň üýtgemegi şertlerinde azyk howpsuzlygy boýunça hyzmatdaşlyk” atly halkara maslahatyň çäklerinde Merkezi Aziýa döwletleriniň oba hojalyk ministrleriniň duşuşygy boldy. Forumyň gün tertibine azyk howpsuzlygyny üpjün etmek ýaly möhüm ugurda sebit we ählumumy hyzmatdaşlygyň meseleleri girizildi. Hususan-da, dünýäniň oba hojalyk önümçiliginiň bökdençsiz işledilmegi üçin howanyň üýtgemeginiň, azyk ulgamynyň we durmuş-ykdysady şertleriň berk özara baglanyşyklydygy daşky gurşawa ýetirilýän ýaramaz täsirleri peseltmek hem-de parnik gazlarynyň zyňyndylaryny azaltmak üçin ekologik taýdan arassa “ýaşyl” tehnologiýalary ornaşdyrmagyň zerurdygy, azyk önümlerini ibermegiň durnukly ulag ulgamlarynyň döredilmeginiň wajypdygy nygtaldy. Umuman, forum azyk howpsuzlygyny üpjün etmek ýaly möhüm ugurda sebitleýin we ählumumy hyzmatdaşlygyň meselelerini ara alyp maslahatlaşmak üçin açyk meýdança boldy.

10-11-nji martda Daşary işler ministrliginde “Howanyň üýtgemegi şertlerinde azyk howpsuzlygy boýunça hyzmatdaşlyk” atly halkara maslahatyň işine gatnaşmak üçin Aşgabada gelen Eýran Yslam Respublikasynyň wise-prezidenti, Daşky gurşawy goramak boýunça guramasynyň başlygy Ali Salajege, BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasynyň Baş direktorynyň orunbasary, Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça sebit wekili Wladimir Rahmanin bilen gepleşikler geçirildi. Duşuşyklaryň dowamynda azyk we ekologik howpsuzlyk, tebigatdan rejeli peýdalanmak, hususan-da, çölleşmä hem-de gum tupanlaryna garşy göreşmek, suw ulgamynda tagallalary utgaşdyrmak meselelerine aýratyn üns berildi.

20-nji martda Wena şäherinde Atom energiýasy boýunça halkara agentligiň ştab-kwartirasynda agentligiň Baş direktory M.Grossi bilen geçirilen duşuşykda saglygy goraýyş we azyk howpsuzlygy ulgamlarynda hyzmatdaşlygyň meselelerine garaldy.

Häzirki günde sebitiň we dünýäniň ýurtlarynyň öňünde obasenagat toplumyny has netijeli, daşarky täsirlere hem-de ýüze çykýan täze şertlerdir wehimlere uýgunlaşmaga ukyply görnüşe getirmek ýaly möhüm wezipe goýuldy. Şunuň bilen baglylykda, howanyň üýtgemeginiň oba hojalygyny alyp barmakdaky däp bolan tejribä üýtgeşmeleri girizýändigini, munuň bolsa dessin çäreleriň görülmegini talap edýändigini bellemek möhümdir. Türkmenistan daşky gurşaw boýunça sebitara gepleşiklerde başlangyçly orny eýelemek bilen, bu ugurda hyzmatdaşlygyň ösdürilmegi ugrunda yzygiderli çykyş edýär.

Azyk howpsuzlygynyň ähmiýeti howanyň üýtgemegi boýunça Pariž ylalaşygynda hem ykrar edilýär. Köp ýurtlaryň howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we olaryň täsirlerini peseltmek boýunça meýilnamalarynda, ilkinji nobatda, obasenagat toplumyna uly orun bermegi munuň subutnamasydyr. Azyk howpsuzlygyny üpjün etmek üçin durnukly oba hojalyk tejribeleriniň ulanylmagy Merkezi Aziýa döwletleri üçin hem ileri tutulýan ugurdyr.

Birleşen Milletler Guramasy, Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi we Beýik Britaniýanyň ilçihanasy bilen hyzmatdaşlykda her ýylda Ýaşlar maslahaty geçirilip, onuň çäklerinde Pariž ylalaşygyny ýerine ýetirmek boýunça taraplaryň maslahatynyň ýokary wezipeli wekillerine ýüzlenme kabul edilýär.

Iýun aýynda geçirilen “Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda daşky gurşawy goramak boýunça gazanylan üstünlikler we bu ugurda halkara hyzmatdaşlyk” atly ylmy-amaly maslahata sanly ulgam arkaly ýurdumyzyň daşky gurşawy goramak boýunça düzümleriniň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, ylmy jemgyýetçiligiň, ýokary okuw mekdepleriniň, jemgyýetçilik guramalarynyň, abraýly sebit we halkara guramalaryň — BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň, Daşky gurşaw boýunça maksatnamasynyň, BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasynyň, Merkezi Aziýanyň sebitleýin ekologiýa merkeziniň, Germaniýanyň halkara hyzmatdaşlyk boýunça jemgyýetiniň ýolbaşçylarydyr hünärmenleri gatnaşdylar. Maslahatyň barşynda BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasy “Hemra suratlarynyň we geografik maglumat ulgamlarynyň kömegi bilen öri meýdanlarynyň monitoring ulgamyny gowulandyrmak”, “Balyk gorlaryna baha bermek we gözegçilik etmek” ýaly başlangyçlaryň çäklerinde Türkmenistana tehniki taýdan kömek bermäge meýillidigini mälim etdi. Şeýle hem ylymda iň soňky gazanylanlaryň, suw serişdelerini tygşytlaýan döwrebap tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagynyň hasabyna suwuň netijeli ulanylmagy we ekologiýa abadançylygynyň üpjün edilmegi oba hojalyk toplumynda amala aşyrylýan giň gerimli taslamalaryň aýrylmaz düzümini eýeleýär.

Häzirki döwrüň derwaýys meselelerini çözmekde işjeň orun eýeleýän ýurdumyz BMG-niň çäklerinde Araly halas etmegiň halkara gaznasy we beýleki abraýly guramalardyr düzümler bilen özara gatnaşyklaryň işjeňleşdirilmegini esasy ugur edinýär. Munuň şeýledigine 2022-nji ýylda paýtagtymyz Aşgabatda “Merkezi Aziýa sebitinde howanyň üýtgemegi, suw serişdelerinden rejeli peýdalanmak, azyk howpsuzlygyny üpjün etmek we maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalary bilen baglanyşykly meseleler boýunça sebitleýin hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlary” ady bilen geçirilen bäşinji Merkezi Aziýa bilermenler maslahaty hem şaýatlyk edýär.

Maslahatdaky çykyşlarda bellenilişi ýaly, Türkmenistanyň ýokary derejede geçirilýän dürli forumlarda öňe sürýän, hususan-da, Aşgabatda Merkezi Aziýada howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly tehnologiýalar boýunça sebit merkezini açmak, BMG-niň Suw strategiýasyny, BMG-niň Aral deňziniň sebiti üçin Ýörite maksatnamasyny işläp taýýarlamak hem-de Aral meselesini BMG-niň işiniň aýratyn ugry hökmünde kesgitlemek, Hazar deňziniň ekologik abadançylygyny gorap saklamak ýaly toplumlaýyn netijeli başlangyçlary halkara bileleşik tarapyndan giň goldawa eýe bolýar.

Şu ýylyň 15 — 19-njy maýynda Birleşen Milletler Guramasynyň Aziýa — Ýuwaş umman sebiti boýunça Ykdysady we durmuş komissiýasynyň (UNESCAP) Bangkokda (Tailand) geçirilen 79-njy sessiýasynyň netijeleri boýunça Türkmenistanyň başlangyjy esasynda bu komissiýanyň «Birleşen Milletler Guramasynyň Aral deňziniň howdany boýunça Ýörite Maksatnamasynyň döredilmeginiň şertlerine garamak» atly Kararnamasy biragyzdan kabul edildi. Bularyň ählisi Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň barha artýan halkara abraýyny tassyklaýar.

Şu ýylyň iýun aýynda Duşenbe şäherinde (Täjigistan Respublikasy) geçirilen Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň (AHHG) müdiriýetiniň nobatdaky mejlisine we AHHG-niň döredilmeginiň 30 ýyllygyna bagyşlanyp, «Merkezi Aziýa: güýçli sebitleýin institut arkaly durnukly geljege tarap» atly halkara maslahata Türkmenistanyň, Gazagystanyň, Gyrgyz Respublikasynyň, Täjigistanyň we Özbegistanyň wekiliýetleri, AHHG-niň Ýerine ýetiriji komitetiniň agzalary, şeýle-de onuň düzüm birlikleriniň wekilleri gatnaşdylar.

Mejlisde Aral deňziniň sebitindäki ýurtlara kömek bermek boýunça Hereketleriň maksatnamasynyň taslamalarynyň durmuşa geçirilişi, AHHG-niň guramaçylyk gurluşyny we şertnama-hukuk binýadyny kämilleşdirmek boýunça iş toparynyň alyp baran işleriniň netijeleri, guramanyň 30 ýyllygyna bagyşlanan ýubileý çäreleriniň guramaçylygy we geçirilişi bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. Mejlisiň jemleri boýunça birnäçe resminamalara gol çekildi.

Ýurdumyzda bu ulgamy düzgünleşdirýän kanunçylyk-hukuk binýadynyň kemala getirilýändigini, yzygiderli kämilleşdirilýändigini, biodürlüligi gorap saklamak, täze tokaý we seýilgäh zolaklaryny döretmek, “ýaşyl” ykdysadyýeti hem-de ekologiýa diplomatiýasyny ilerletmek boýunça uly işleriň alnyp barylýandygyny bellemek gerek. Jemgyýetiň ekologiýa medeniýetiniň ýokarlandyrylmagyna uly ähmiýet berilýär. Diýarymyzy bagy-bossanlyga öwürmek boýunça giň möçberli maksatnamanyň durmuşa geçirilmegi howanyň üýtgemeginiň ýaramaz täsirlerine garşy ählumumy göreşe goşulýan anyk goşantdyr.

Şeýlelikde, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň başlangyçlary bilen ýurdumyzda azyk howpsuzlygyny berkitmek we sarp edilýän zerur önümlere import garaşlylygyny azaltmak boýunça möhüm çäreler amala aşyrylýar, gymmatly tejribe toplanylýar, bu ugurda halkara hyzmatdaşlygyň gerimi giňeldilýär.

Türkmenistan — BMG: azyk howpsuzlygy ulgamynda hyzmatdaşlyk (turkmenistan.gov.tm)