MILLI ZERGÄRLIK SUNGATYNYŇ AJAÝYP ESERI

Biz şu gün milli zergärlik sungatynyň ajaýyp eserleriniň biri bolan «Gülýaka» barada gürrüň etmekçi.

Bu ajaýyp şaý-sepiň muşdaklarynda gadymyýetden biziň günlerimize ýetip, saklanyp galan bu bezegiň dürli ölçegdäkisini tapyp bilersiňiz. Ýasalyş görnüşi we ýordumy, şeýle hem onuň ýüzüne dürli gymmatbahaly daşlary goýluşy boýunça tapawutlanýan gülýakamyz hut şuňa degişlidir. Ol güberçek ady bilen tanalýar. Bilermenler we muşdaklar, gürrüňiň haýsy görnüş hakda barýandygyna derrew düşünip, munuň Esenguly gülýakasydygyny aýdýarlar.

Hawa! Balkan sebiti, esasan hem, Esenguly etraby ýurdumyzyň beýleki sebitleri ýaly, gadymy döwürlerden bäri, hakykatdan-da, ajaýyp şaý-sepleri döreden, elinden dür dökülýän zergärleri bilen meşhurdyr. Şol senetçileriň diňe bir aýratyn görnüşli gülýaka ýasamaga ökde bolman, eýsem şol döwürde bu ýerlerde meşhur bolan daşlary hem çuňňur bilýändiklerini bellemelidiris.

«Zergär sözlügi» atly kitabyň (2003) awtory Gyzylgül Kyýasowa gülýakanyň şu görnüşi barada jikme-jik durup geçýär. Ol şeýle ýazýar: «Bu görnüşdäki bezegiň hut şunuň ýaly özboluşly we gyzykly, görnüşi we ölçegi boýunça özboluşly meňzeş zynatlardan tapawudy adaty hakyk bilen birlikde pöwrize, zümerret, ýaşyl we gök daş ýaly daşlaryň oturdylmagydyr». Mundan başga-da, ol ünsüni bu bezegiň şeýle jikme-jikliklerine gönükdirip, şeýle ýazýar: «Onuň ortasynda şaý-sepleriň adaty däp bolan nagyşlary «aýgyzyl», «goçbuýnuz» çekilip, töwereginde «ker-kere» ýaly nagyşlar şekillendirilipdir». Köp ýyllap şaý-sepler sungatynyň taryhyny öwrenen G.Kýasowanyň pikiriçe, bu şaý-sepleriň başga görnüşleri-de şu güne çenli ilat arasynda duş gelýär. Bu, şol döwrüň ussalarynyň gülýakany öz müşderileriniň islegi we seçimi boýunça ýasandyklary bilen düşündirilýär. Şonuň üçin ol kämahal biziň üçin adatdakysyndan azajyk köp ýa-da azajyk az bolýar, ýöne şol bir wagtyň özünde onuň bezegi öňden däp bolup gelýän bezegdir.

Rus zoology W.S.Zaletaýew «Türkmenistanyň gadymy we täze ýollary» (1979) atly kitabynda türkmenleriň dürli bezegleri barada has jikme-jik ýazypdyr. Özi-de, ol hut Balkan welaýatynda ýasalan zatlar barada durup geçýär, bu bezeglerde şu sebitde gadymy döwürlerden bäri zergärçilik ussalarynyň işlerinde dürli daşlaryň ulanylýandyklary baradaky pikir aýdyň görünýär.

Gülýaka hemişe-de zenanlaryň, esasanam şol ýyllaryň modaçy zenanlary üçin söýgüli bezeg bolupdyr. Ene-atalaryň özleri-de gyzlarynyň lybaslarynyň aýratyn bezeg şaý-sepleri barada alada edipdirler. Hatda şol döwürlerde-de olar köplenç meşhur senetçilere aýratyn islegli gülýakalary ýasamak haýyşy bilen ýüz tutupdyrlar. Çünki şunuň ýaly özboluşly gülýakanyň bukjasynda bolmagy ähli gyzlaryň uly arzuwy.

Häzirki wagtda zergärçilik senediniň ussatlarynyň ýadawsyz zähmeti bilen şol bir wagtyň özünde hem gadymy, hem baky juwan sungat täzeden janlanýar. Kimiň, nirede ýasandygyna garamazdan, gülýakanyň-da geçmişdäki ýaly arzysy artýar.

Milli zergärlik sungatynyň ajaýyp eseri (turkmenistan.gov.tm)